شعر رودکی و قالب بیت ادبیات کلاسیک

شعر فارسی ازجهت یگانگی شکل و معنا در زمان رودکی قالب اساسی خود را می‌یابد؛ اما ساخت هنری بیت شعر فارسی در عهد رودکی و هم‌زمانانش هنوز به استقلال کامل نرسیده است. از موقعیت دید نحوی نیز، بیت شعر ادبیات کلاسیک جمله‌ای دارای مضمون واحد است؛ بنابراین، بیت خردترین واحد شکل و مضمون شعر است. در شعر حافظ بیت نه‌تنها از لحاظ ریتم، آهنگ و نحو، بلکه ازنظر معنا هم در تناسب با ابیات دیگر شعر استقلال دارد. در شعر رودکی نیز بیت در شکل گرامری، ضرب‌و‌آهنگ و نحو از یگانگی برخوردار است؛ اما در شعر او گاهی یگانگی از حدود یک بیت فراتر نمی‌رود. بنیاد شعر حافظ بیت است که استقلال خاصی دارد و تحلیلی منطقی است که بر قاعدۀ زبانی تکیه می‌کند و ساخت واحد نحوی و منطقی و نظم‌شناختی دارد؛ حال ‌آنکه در شعر رودکی رابطۀ صدر و ضرب و ابتدا و عروض به‌اندازۀ شعر حافظ مستحکم نیست. از مقایسة شعر رودکی با سخن حافظ می‌توان نتیجه گرفت که در قرن چهارم هجری شعر فارسی به‌شکل بیان بیت، یگانگی و استواری زمان بعدی را نداشته است. بنابراین، بیت رودکی در تکمیل برج و بارو به تحریر و ترمیم نیاز داشته است و آن را خلف‌های او انجام دادند.